De rol van beenbeschermers en bandages bij peesblessures. Beschermen of beschadigen ze peesweefsel?
Wat is de rol van beenbeschermers en bandages bij peesblessures? De pezen van onze paarden zijn enerzijds sterk, maar anderzijds kwetsbaar. Een peesblessure is een gevreesde én veel voorkomende blessure. Om die reden zijn we steeds aan het zoeken naar manieren om deze belangrijke structuren te beschermen. Maar beschermen we ze door ze in te pakken of beschadigen we ze hier juist mee? Tipje van de sluier: te warme pezen raken eerder geblesseerd!
Peesbeschermers en bandages worden veelvuldig gebruikt. Het doel is de pezen te beschermen tegen aantikken, dus tegen beschadiging van buitenaf. Anderen menen dat bandages het been kunnen ondersteunen. Of dit zinvol is en of er ook nadelen kleven aan beenbeschermers zal ik hieronder uiteenzetten. We beginnen met wat informatie over pezen en sluiten af met een aantal tips.
Een paar eigenschappen van de buigpezen bij paarden
Als we het over pezen hebben dan bedoelen we meestal de pezen op de onderbenen van onze paarden. Feitelijk zit aan iedere skeletspier een stuk pees aan beide uiteinden. Ook die kunnen beschadigd raken. Van de buigpezen is echter algemeen bekend dat ze geregeld beschadigd en dus geblesseerd zijn.
De pezen op het onderbeen van het paard zijn in een aantal opzichten anders:Ze zijn langer, liggen aan de oppervlakte en zijn niet omringd door spierweefsel. Bovendien hebben ze een belangrijke functie bij het passieve sta-apparaat van een paard én in beweging.
Net zoals alle pezen bestaan ze uit lange vezels in de lengterichting. Die vezels kunnen niet net zoals spieren zelf samentrekken, maar zijn wel in staat uit te rekken, energie op te slaan in de pees en vervolgens als een soort springveer weer naar de oorspronkelijke lengte terug te veren. De rek van peesweefsel is echter beperkt. Bij teveel rek gaan ze stuk en bij rek in combinatie met een flinke tik erop zal er ook flink letsel kunnen optreden. De treksterkte van een pees is afhankelijk van het aantal (gezonde) peesvezels die naast elkaar gezamenlijk de rek kunnen opvangen.
Denaturatie: verliezen van ruimtelijke structuur vanaf 42 graden
Peesweefsel is opgebouwd uit eiwitten. Eiwitten hebben een bepaalde ruimtelijke structuur. Als eiwitten te warm worden gebeurt er iets dat we denaturatie noemen. Dat houdt in dat een molecuul zijn ruimtelijke structuur verliest. Vergelijk het met een kippenei. Het eiwit is glazig en vloeibaar in een rauw ei. Als we dat ei verhitten verandert het eiwit van structuur. Het wordt in dat geval wit en vaster qua structuur. Dat proces is onomkeerbaar. Eenmaal gebakken of gekookt eiwit wordt nooit meer zoals het was in rauwe toestand. Denaturatie is dus iets anders dan stollen. Stollen is immers een omkeerbaarproces. Dit niet. Bij eiwitten begint dit proces bij een temperatuur van 42 graden. Peesweefsel dat die temperatuur bereikt kan ook denatureren. Door verhitting verliezen eiwitten hun ruimtelijke structuur. Ook in een pees.
Voldoende koeling versus beschermen tegen aantikken
De natuur heeft heel mooi geregeld dat de buig- en strekpezen op het onderbeen zo liggen dat ze bij inspanning continue gekoeld worden door de wind die erlangs gaat. Pezen op het onderbeen nemen bij normale inspanning, zonder dat ze ingepakt zijn slechts heel beperkt toe in temperatuur. Zo blijven de pezen ruimschoots onder de temperatuur waarbij denaturatie plaatsvindt van eiwitten en dus van peesweefsel. Mooi geregeld dus! Alleen bij renpaarden die op volle snelheid lopen kan de temperatuur ook zonder beschermers al kritieke waarden bereiken. Bij onze dressuur en springpaarden zal dat zonder beschermers niet zomaar gebeuren.
De oppervlakkige ligging van pezen heeft echter ook een nadeel. Ze zijn gevoeliger voor aantikken. Dat geldt zeker voor de buigpezen: de oppervlakkige buigpees, de diepe buigen en de tussenpees. Logisch dat we die daartegen willen beschermen. We hebben daarvoor diverse producten tot onze beschikking, waaronder peesbeschermers, beenkappen en bandages.
Worden beenbeschermers te warm?
Die vormen van bescherming kunnen voorkomen dat paarden wondjes oplopen doordat ze zichzelf aantikken, of dat een springpaard in de landing met zijn achterbeen de pezen van een voorbeen zo hard aantikt dat deze fors beschadigen. Wat peesbeschermers en bandages NIET doen is steun bieden. Op geen enkele manier leveren de lappen stof of kunststof kappen een significante vorm van ondersteuning van pezen of gewrichten. Om die reden hoeven we ze dus zeker niet om te doen.
Een nadeel van het dragen van bandages en beenkappen is het oplopen van de temperatuur van peesweefsel hieronder. Geregeld worden in de pees temperaturen bereikt van 43 tot 44 graden. Bij bandages met lange lappen en een flinke lap stof eromheen gebeurt dit nog sneller dan bij ‘gewone’peesbeschermers. Hoe meer het been is ingepakt, hoe sneller de temperatuur oploopt.
Bij temperaturen van 43 tot 44 graden vindt er denaturatie van peesweefsel plaats. Dat betekent niet dat gelijk de hele pees ‘gekookt’ of stuk is, maar op zijn minst zullen enkele vezels hun ruimtelijke structuur kwijt zijn. Microtraumata noemen we dat: een paar kleine beschadigingen. Die vezels zijn door die beschadiging niet meer functioneel en leveren geen bijdrage meer aan de belastbaarheid en treksterkte van de pees.
Peesblessures
Als dit proces van denaturatie regelmatig plaatsvindt in de pees doordat de temperatuur onder de beschermers te veel oploopt kan dit uiteindelijk de kans op een echte peesblessure vergroten. Bandages worden echter niet vaak als boosdoener gezien, omdat ze niet zomaar tot acuut letsel leiden. Toch kunnen ze een grote rol spelen in het geleidelijk ontstaan van blessures.
Moeten we dan maar meteen alle beschermers weggooien? Nee, dat niet. Er zijn genoeg omstandigheden waarbij het beschermen tegen aantikken van buitenaf toch wenselijk is. Zeker bij spring- en eventingpaarden als ze moeten springen of galoptraining doen. Maar ook dressuurpaarden kunnen zichzelf soms beschadigen als ze zich raken in bijvoorbeeld zijgangen. We moeten ons echter ook realiseren dat van een keertje zacht aantikken ook een lerend effect uit gaat: de coördinatie kan verbeteren waardoor een paard zichzelf de volgende keer minder snel zal raken. Altijd helemaal inpakken is dan ook niet wenselijk. Slechts uitzonderingen hebben een dusdanig afwijkend looppatroon dat zij constant bescherming tegen aantikken nodig hebben in het werk.
Wat kunnen we zelf doen om pezen te beschermen tegen beschadiging van binnen en buiten?
Wat we wel kunnen doen is:
- Het gebruik van beschermers beperken. Zo is er eigenlijk geen enkele goede reden om nog bandages te gebruiken. De hedendaagse mode bij dressuurruiters om de paarden in te pakken met lange lappen, bandages en soms ook nog springschoenen is voor het paard en zijn benen echt niet bevorderlijk. Natuurlijk, het kan mooi zijn voor de show, maar meer dan dat ook niet. Nogmaals: ze bieden ook geen steun. Als beschermen beschadigen wordt door te hoog oplopende temperaturen schieten we ons doel voorbij.
- Kies eerder voor een minder afgesloten peeskap, die wel de pezen beschermt tegen aantikken, maar niet heel het been warm inpakt.
- Doe de peesbeschermers af zodra je gaat uitstappen (of draven als dat zonder beschermers ook kan).
- Koel de pezen met stromend water na de training, zeker in de zomer, of gebruik een cold pack die goed koel blijft en niet snel opwarmt.
- Tikt je paard zichzelf zelden of nooit aan? Heeft hij geen ijzers en maak je ook geen hoge sprongen? Wellicht is het gebruik van beschermers dan helemaal niet nodig. Probeer zelf wel goed in te schatten of je het verantwoord acht.
- Neem heel je management en trainingsschema onder de loep om over- en ondertraining te voorkomen en om pees- en overige blessures te voorkomen.
Het kan dus zijn dat die bandages of beenkappen die aangedaan worden om de pezen te beschermen uiteindelijk kunnen leiden tot beschadiging van het peesweefsel van binnenuit. Uiteraard heeft ook de buitentemperatuur invloed op hoe snel de temperatuur onder beschermers oploopt, maar de gemeten 43 en 44 graden zijn echt geen uitzonderingen. Gebruik beschermers dus met verstand, laat je bandages in de kast liggen en zorg voor tijdige koeling van de pezen. Zo kan een hoop blessureleed voorkomen worden (uiteraard spelen hierbij veel meer factoren een rol, maar de peestemperatuur is zeker van belang..)!
Blijven leren
Als ik naar mezelf kijk als paardenliefhebber, dan heb ik altijd de intentie gehad om het zo goed mogelijk te doen voor mijn paarden. Toch heb ik ongewild vele dingen gedaan die achteraf niet optimaal of ideaal bleken te zijn. Door bij te blijven leren ben ik in staat het steeds een beetje beter te doen en ik voel en zie wat dat oplevert voor de paarden. Ik realiseer me echter ook dat het altijd beter kan. In de paardensport zullen we altijd blijven bijleren. Oude inzichten worden vervangen door nieuwe. Als wij bereid zijn dat wat echt bewezen beter werkt ook anders te gaan doen komt dat onze paarden alleen maar ten goede. Ik kan me herinneren hoe blij ik was met mijn groen met rood geblokte stretch bandages voor mijn pony…Met de huidige kennis weet ik dat ze heel fout waren: Behalve dat het momenteel echt niet meer voldoet aan de mode (niet zo relevant), weet ik ook dat ik mijn paard er niet mee help (heel relevant). Mijn bandages liggen daarom deels in de kliko (die groen-rode stretch), deels te verstoffen (mijn witte). (Wie volgt…?)De zoektocht naar de beste peesbeschermers duurt voort en het koelen van pezen en de rest van het paard gebeurt steeds bewuster. Zo blijven we leren!
Cursusdagen
Vind jij het ook zo interessant om je te verdiepen in het paard? Wellicht dat onze cursussen of themadagen je dan aanspreken. Volg ons op FB: Bartels Instituut en/of houd de website in de gaten! Zo hebben we een cursusdag in de snijzaal in Utrecht om meer 3D beeld te krijgen bij de anatomie van een paard, hebben we een themadag over PIJN, een themadag over DE BELASTING VAN HET JONGE PAARD en een dag over ZADELS, hun pasvorm en invloed op het paard. Ook meerdaagse cursussen zoals de vierdaagse cursus VOEDING dit najaar o.l.v. Anneke Hallebeek en onze jaaropleiding tot sportmasseur staan op de agenda!
